کشاورزی مدرن

تاریخچه:

گل گاو زبان به احتمال زياد بومي منطقه مديترانه است ولي بعضي محققين عقيده دارندبومي خاورميانه است. كشت و كار گاوزبان بوسيله عربها در جنوب اسپانيا در قرون وسطي معرفي شد. اين گياه دربسياري از مناطق اروپا, غرب آسيا و آمريكاي شمالي مي رويد و اغلب بصورت وحشي در محل هاي لم يزرع و كناره رودخانه ها ديده مي شود.گل گاو زبان در ایران، جزء گیاهان بومی گیلان بشمار می‌رود و از قدیم در بسیاری نقاط گیلان به شکل خودرو وجود داشت. ودر حال حاضر گاوزبان بیشتر در بلندیهای رامسر ،رودسر و شهسوار بصورت خودرو و نیز زراعی وجود دارد.
این گیاه در فرانسه " شکوفه‌آبی تندرستی" نامیده می‌شود، زیرا گل های آن به رنگ آبی است و داروی خوبی برای دهقانان که معمولا نیاز به تنفس بیشتر در هنگام کار کردن دارند می باشد.

گیاهشناسی:

گل گاوزبان گياهي است علفي كه ارتفاع بوته آن تا 60 سانتيمتر مي‌رسد. ساقه آن شياردار ،خاردار ، توخالی و آبدار می باشد و ارتفاع ساقه های آن به ‪ ۵۰ سانتیمتر می‌رسد.برگ‌های این گیاه نسبتا بزرگ،ساده ،چین خورده به رنگ سبز تیره، تخم مرغی شکل و نوک تیزند که به طور متناوب بر روی ساقه گیاه قرار دارند. تمام سطح گیاه پوشیده از کرک‌های سفید و منشعب است.
گلهای این گیاه در انتهای ساقه قرار دارد. گل‌های لوله‌ای شكل و آبی رنگ مایل به ارغوانی می‌باشد.

میوه آن نوك تیز و فندقی شکل و سطح آن دارای برجستگیهای كوچك و تیز می‌باشد . دارای ریشه‌های نیمه غده‌ای که بطور عمودی تا عمق ۵۰ سانتیمتر در خاک فرورفته‌است و بعلت داشتن ریشه‌های اصلی و فرعی در اعماق خاک مقاومت آن در برابر خشکی خاک زیاد است.گلهای آن به رنگ قرمز خوشرنگی است که پس از خشک شدن به رنگ آبی تیره در می‌آید .اين گياه در تمام مناطق رويش دارد و داراي چندين گونه است .فصل گل دهي گل گاو زبان از اواسط ارديبهشت ماه تا پايان خرداد ماه است.گاوزبان ایرانی گیاهی از تیرهبوراژیناسه راسته پولمونیالیسه، كلاس دیوتبلونس وجنس اكویم است. گونه مزبور گیاهی علفی، دوساله وپایاست كه پوشیده از كرك‌های نرم و نازك و دارای  گل‌های لوله‌ای شكل و آبی رنگ مایل به ارغوانی می‌باشد.

گل گاو زبان که دارای جنسهای گوناگونی می باشد از تیره گاوزبان است.گونه های مختلف گیاه گاو زبان در مناطق بسیار وسیعی گسترده شده اند. و در تمام مناطق بنام گل گاو زبان مشهور است مثلاّدر مناطقی از خراسان گیاه  Anchusa italicaبنام گاو زبان می شناسند ولی در مناطق شمالی البرز و قزوین وگردنه حیران و اردبیل گیاه Echium amoenum را گل گاو زبان می دانند. گل گاو زبان عطاری (ایرانی)که در داروفرشی ها عرضه می گردد همان گیاه  Echium amoenum  می باشد. که گلهای به رنگ آبی وشبیه گل میمون دارد.

عکسهایی از انواع گل گاو زبان: 

 Echium amoenum  (گل گاو زبان ایرانی)

                    Anchusa italica

     ‌‌‌‌‌‌‌Borag officinaliso 

اکولوژی:

شرایط آب و هوایی کوهستانی سردسیر و نیمه مرطوب که در طول بهار و تابستان دارای بارانهای متناوب هستند، برای کشت این گیاه مفید است. هم‌اکنون ‪ ۵۱۹هکتار از اراضی استان گیلان به صورت دست کاشت به این گیاه اختصاص دارد که حدود ‪ ۲۳۸تن گل گاو زبان از این اراضی برداشت می‌شود. از این میزان زمین زیر کشت گل گاوزبان‪ ۴۰۰هکتار درارتفاعات اشکورات رودسر و بقیه در ارتفاعات تالش واقع شده است.میزان تولید گل گاو زبان در هر هکتار به طور متوسط ‪ ۶۰۰ کیلوگرم است که از هر ۱۰کیلوگرم گل تر یک کیلو گل خشک بدست می‌آید.

روش تکثیر و کاشت:

گل گاوزبان درخاکهای معمولی رشد می‌کند و تکثیرآن به سه طریق صورت می‌گیرد: ‪
1- تقسیم ساقه زیرزمینی در بهار
2- کاشت قطعه در ماسه در پاییز
3-کاشت بذر گیاه در خاک نسبتا حاصلخیزو آفتاب گیر

کشت گاوزبان در دو فصل پائیز و بهار انجام می‌شود و بهترین روش کاشت بذر در فصل پائیز است البته مشروط به اینکه این منطقه مورد نظر دارای زمستان بسیار سرد نباشد که در غیر این صورت باجبار باید از کشت بهاره استفاده کرد. عمق کاشت ۱۲ سانتیمتر و فاصله میان بوته‌ها  ۵۰ تا ۴۰ سانتیمتر و فاصله میان ردیف‌ها ۶۰ تا ۷۰ سانتیمتر است.

میزان مصرف بذر در هر هکتار ۱۰تا ۱۵ کیلوگرم است. عمر مفید بوته گاوزبان ۲ سال و بیشینه عمر آن ۴ سال است. در مناطقی که بارندگی به اندازه کافی و پراکندگی بارش آن مناسب باشد، کشت به صورت دیم صورت می‌گیرد. اما در مناطق خشک مانند اصفهان نیاز به آبیاری مرتب است. مهم‌ترین آفت گل گاوزبان کرم برگ‌خوار است که بیشترین خسارت خود را در زمان برداشت به گیاه می‌زند و چون در این زمان مبارزه شیمیایی صلاح نیست، لازم است از مبارزه زیستشناختی (بیولوژیک) استفاده شود.

 برداشت فراورده:

عمل گل چینی در اوایل خرداد صورت می‌گیرد و گلهای چیده شده را در کنار مزرعه روی پارچه یا سفره‌های پلاستیکی به ارتفاع ۲-۳سانتیمتر پهن می‌کنند و چون نور مستقیم خورشید باعث بد رنگ شدن گلها شده و کیفیت محصول را پایین می آورد ، روی آنهارا با پارچه می پوشانند. البته خشک کردن محصول در سایه بهتر بوده و محصول مرغوبتری خواهد داد. بهم زدن گلها حین خشک شدن ضروری است. گل مرغوب گلی است که دارای دم سفید و گلبرگهای بنفش باشد.

ماده مؤثره:

گل گاوزبان دارای موسیلاژ به میزان  ۵ تا ۳ ٪، فلاونوئید ۰تا ۱۵٪  و آنتوسیانین با آگلیکون دلفینیدین و سیانیدین به میزان  ۱۳تا ۴۳٪ و به مقدار ناچیز آلکالوئید از دسته پیرولیزیدین است. اين گياه داراي نيترات پتاسيم، مالات كلسيم، منگنز، منيزيوم، اسيد فسفريك و آلانتوئين است.

خواص داروئی:

مصارف دارويي اين گياه بصورت محلي بدين صورت است كه گلهاي آبی رنگ اين گياه را خشك كرده و دم كرده و مورد استفاده قرار مي دهند. در سرماخوردگي به عنوان معرق و افزايش دهنده فشار خون مورد استفاده قرار مي گيرد. همچنين اين گياه خاصيت آرام بخشي نيز دارد.

اين گياه اگر با دو گياه ديگر مثل سنبله تيو و ليمو اماني دم کرده و خورده شود، براي خانمهاي حامله بسيار مفيد و تقويت كننده است.

اين گياه در مورد بيماريهاي دستگاه تنفسي و حتي در رابطه با برونشيت، زكام و آبريزش بيني مي تواند داروي مؤثري باشد.

اين گياه همچنين ادرارآور و معرق است لذا براي كليه، مثانه و بطور كلي براي مجاري ادراري داروي مفيدي است.

اين گياه مثل سرخك، مخملك، آبله، كهير و تبهاي ديگر مي تواند مفيد باشد.

در طب سنتی این گیاه به‌عنوان درمان‌کننده ذات‌الریه شناخته شده و پژوهشگران تاکید کرده‌اند که عصاره گل گاوزبان دارویی موثر و بی‌خطر برای درمان بیماران مبتلا به اختلال وسواس است.
گل گاو زبان از نظر طب قدیم ایران سرد است. دم کرده این گیاه برای از بین بردن سرفه و کاهش تب بسیار مفیداست. سرماخوردگی را بر طرف می‌کند،ضماد برگ آن برای رفع ورم موثر بوده و کلیه‌ها را تقویت می‌کند، همچنین گل و برگ‌های آن تصفیه‌کننده خون است،گل گاوزبان از نظر عناصر معدنی به خصوص پتاسیم بسیار غنی است. و همچنین برگ‌هاي تازه گل گاو‌زبان داراي مقدارزيادي ويتامين C مي‌باشد .

به طور کلی گل گاو زبان دارای خواص زیر است:

 1) تصفيه‌كننده خون است ، 2) آرام‌كننده اعصاب است، 3) عرق‌آور است، 4) ادرارآور است، 5) كليه‌ها را تقويت مي‌كند، 6) سرماخوردگي را برطرف مي‌كند، 7) براي از بين بردن سرفه از دم‌كرده گل گاوزبان استفاده كنيد ، 8) در درمان برونشيت موثر است، 8) در درمان برونشيت موثر است، 9) بي‌اختياري دفع ادرار را درمان مي‌كند، 10) التهاب و ورم كليه را درمان مي‌كند، 11) در درمان بيماري سرخك و مخملك مفيد است، 12) ضماد برگ‌هاي گاوزبان براي رفع ورم موثر است.

مضرات:

گاوزبان به‌علت داشتن آلكالوئيد براي زنان حامله و كودكان مضر است.

سایر موارد مصرف:

از گل‌ها و برگ‌های گل گاو زبان می‌توان به‌عنوان چاشنی در نوشیدنی‌های تابستانی و در سالاد استفاده کرد. مربای گل‌های این گیاه برای افرادی که ‌از بستر بیماری برخواسته و دوران نقاهت را سپری می‌کنند وهمچنین برای افرادی که حالت ضعف دارند بسیار مفید است.

می‌توان برگ‌های گاوزبان البته گیاه ‌‌‌‌‌‌‌Borago officinalis  که یکی از گونه های گل گاو زبان است را همراه با برگ گل کلم پخت و مصرف نمود و از برگ‌های قطعه شده آن درپایان زمان پخت سوپ استفاده کرد.برگ‌های تازه گاو زبان نیرو بخش و نشاط آور است.

لازم به ذکر است که در خیلی از منابع به اشتباه Borago officinalis  به عنوان گاو زبان ایرانی آورده شده است که گل آن به شکل زیر است و با گاوزبان ایرانی تفاوت فاحشی دارد .

که باز هم تذکر می دهیم این گاوزبان ایرانی نیست و گاوزبان ایرانی  Echium amoenum   می باشد که گل آن به شکل زیر است .